HƯƠNG LÚA TRÊN CAO - HỨA TRẦN THỊ PHƯỢNG (Lượt xem: 597)

 (Nguyên bản của tác giả)

Nằm chênh vênh trên những lưng nương, vắt vẻo qua những sườn đồi và uốn lượn theo những cung đèo ngoằn nghoèo ở vùng Đông Trường Sơn là những “đồng lúa trên cao” của đồng bào người Cơ Tu phía Tây Quảng Nam.

Khi những cơn mưa rào mùa hạ bắt đầu đổ xuống cũng là mùa người ta đi tỉa lúa. Từ sớm tinh sương, lúc mà những chú gà trên các cành cây sau vườn chưa kịp cất tiếng gáy, các ama⁽¹⁾, amế⁽²⁾ đã lưng gùi lên nương. Sau cơn mưa chiều hôm qua, đất tơi xốp, vẫn còn nồng mùi tro đốt rẫy, các mẹ các chị đều thoăn thoắt  một tay dùng panáh⁽³⁾ tra lỗ, tay kia thò vào achuy⁽⁴⁾ đeo ngang hông bốc lấy nắm hạt chừng 10-15 hạt giống thả xuống lỗ vừa tra rồi dùng chân lấp bớt đất lại, họ cứ như những con kiến cần mẫn và chăm chỉ làm, vậy mà đến hết buổi cũng tỉa xong nửa cái rẫy lớn. Việc gieo hạt được thực hiện bằng phương pháp đơn giản, thô sơ và tốn khá nhiều công sức nhưng hầu như chưa bao giờ người ta nghĩ đến thay đổi lối canh tác truyền thống này. Phần vì tiếp xúc với khoa học kĩ thuật còn nhiều khó khăn nhưng phần nhiều hơn có lẽ là việc tỉa lúa này đã trở thành nếp ăn, nếp ở, một nét văn hóa đặc trưng của đồng bào Cơ Tu giữa đại ngàn Trường Sơn hùng vĩ.

Lúa trên nương…

Khi lúa bắt đầu trổ đòng, đứng dưới chân nương ta cũng ngửi thấy hương sữa non được những cơn gió nhẹ đưa đi phảng phất, thơm ngát như muốn khoe với đất trời thứ đặc sản mà rừng núi ban tặng. Đến khi lúa chín, những lưng đồi được dát lên một màu vàng đượm, được rắc lên một mùi hương thơm ngào ngạt. Nhìn những đợt sóng lúa uốn lượn theo từng cơn gió, theo từng cánh rừng, theo từng ngọn đèo mà lòng người không thôi khấp khởi.

Các amế thu hoạch lúa

Mùa gặt, các ama amế lại lưng gùi lên nương, tuốt từng bông lúa, gùi lúa mang về, mang theo những nụ cười hớn hở của bao đứa trẻ thơ, mang theo cái e ấp, bẽn lẽn của những cô sơn nữ. Lúa mang về, gặp ngày nắng được phơi khô, rồi sàng sẩy đem cất nhưng khi gặp ngày mưa - mà hầu như năm nào đến mùa gặt cũng có mưa - thì trên các bếp nhà sàn, nhà nhà nghi ngút khói. Amế có lẽ là người vất vả nhất, lui cui đốt lửa, rang lúa. Những hạt lúa cứ sóng sánh trong chảo, lăn qua lộn lại dưới sức đảo điêu luyện của đôi bàn tay amế cho đến khô mới được đổ ra. Tôi thích nhất là được ngửi mùi lúa rang này, không có loại lúa thơm nào sánh được, nó không như mùi cốm, cũng không như mùi cơm rang, mà nó phảng phất cái gì đó rất đặc trưng của núi rừng.

Lễ hội “cha ha roo ta mê”

Và đây cũng là những hạt lúa mà người ta sẽ giã thành gạo, nấu cơm mới cúng trong ngày “cha ha roo ta mê”⁽⁵⁾ dâng lên Giàng với tất cả lòng thành kính, tạ ơn thần linh đã mang đến vụ mùa bội thu, cầu mong cho những vụ tới mùa màng được tốt tươi hơn, cuộc sống con cháu no đủ hơn, bản làng đầm ấm hơn. Dòng đời cứ chảy, vòng quay thời gian cứ quay, và cứ đến mỗi khi “tháng ba mùa con ong đi lấy mật, mùa con voi xuống sông hút nước, mùa em đi phát rẫy làm nương…” thì trên khắp cả ngả rừng lại rộn vang tiếng nói cười để chuẩn bị cho một vụ mùa mới.

HỨA TRẦN THỊ PHƯỢNG

Địa chỉ: Pà dấu 1, Thạnh Mỹ, Nam Giang, Quảng Nam

Chú thích:

(1)   ama: bố

(2)   amế: mẹ

(3)   panáh: dụng cụ chọc lỗ khi gieo hạt của đồng bào CơTu

(4)   achuy: một loại giỏ nhỏ, đan từ sợi mây, dùng để đựng hạt khi gieo trồng.

(5)   cha ha roo ta mê: lễ hội mừng lúa mới, một ngày lễ quan trọng của đồng bào Cơ Tu